اماکن مذهبی در برنامه های رمضانی فقط قابی زیبا بوده است؟
کاراموند: تعدادی از برنامه های رمضانی امسال اماکن مذهبی را به عنوان پس زمینه قاب های خود درنظر گرفتند که در یادداشتی به تاثیر این اماکن و انتقال زیبایی یا معنا در آنها پرداخته شده است.
به گزارش کاراموند به نقل از مهر، صدا و سیما همزمان با ماه مبارک رمضان برنامه های مختلفی را به آنتن رساند و حالا با پایان این ماه می توان مروری بر برنامه های رمضانی تلویزیون داشت. حسین نوری کارشناس رسانه در یادداشتی به تحلیل فرم، محتوای دینی و جایگاه سرگرمی در برنامه های تلویزیونی ماه رمضان پرداخته است. متن این یادداشت را در زیر می خوانید: «برنامه های تلویزیونی ماه رمضان همیشه از مهم ترین تولیدات رسانه ای در کشورهای اسلامی خصوصاً ایران بوده اند. رسانه ملی در این ماه تلاش می کند با افزایش تولید و پخش برنامه های مذهبی، فضایی معنوی را برای مخاطب فراهم آورد. در این بین، استفاده از حرم های مطهر به عنوان پس زمینه بصری و محتوایی برنامه های دینی، یکی از استراتژی هایی است که صداوسیما به کار می گیرد. در کنار آن، برنامه هایی که در استودیوهای تلویزیونی با دکورهای ویژه ساخته می شوند نیز نقش برجسته ی در تشکیل به تجربه رسانه ای مخاطبان در این ماه دارند. اما پرسش اساسی این است که آیا این برنامه ها توانسته اند به هدف اصلی خود، یعنی انتقال پیام دینی و پیشرفت معنویت مخاطبان، دست یابند؟ از نظر نظریه های ارتباطی، رسانه های جمعی تنها نقش انتقال دهنده پیام را ندارند، بلکه در تشکیل به ادراکات، باورها و سبک زندگی مردم نیز مؤثرند. نظریه «کاشت» جورج گربنر بیان می کند که تکرار مداوم الگوهای خاص در رسانه ها، می تواند در طی زمان برداشت های مخاطبان را نسبت به موضوعات مختلف تغییر دهد. اگر برنامه های مذهبی فقط در قالبی کلیشه ای و تکراری ارائه شوند، این خطر وجود دارد که مفاهیم دینی در ذهن مخاطب به مطالبی غیرجذاب و بی ارتباط با زندگی روزمره تبدیل شوند. در این بین، فرم و محتوای برنامه های رمضانی نقشی اساسی در تعیین میزان تأثیرگذاری این برنامه ها دارد. استفاده از حرم های مطهر: معنویت یا قاب نمادین؟ یکی از مهم ترین خاصیت های تعدادی از برنامه های رمضانی، استفاده از اماکن مذهبی، خصوصاً حرم های مطهر، به عنوان مکان ضبط برنامه است. در نگاه اول، این اقدام می تواند تأثیر مثبتی بر القای حس معنویت به مخاطب داشته باشد. فضاهای مذهبی به سبب معماری ویژه، پیشینه تاریخی و بار معنوی بالای خود، می توانند حس روحانیت را تقویت نمایند. اما پرسش مهم این است که آیا استفاده از این فضاها فقط جنبه زیبایی شناختی دارد یا این که در خدمت انتقال بهتر پیام های دینی قرار گرفته است؟ برمبنای نظریه «بازنمایی» استوارت هال، رسانه ها نه فقط واقعیت را منعکس می کنند، بلکه در پروسه تولید و ارائه محتوا، معانی جدیدی نیز خلق می کنند. در خیلی از برنامه های رمضانی که در حرم های مطهر ضبط می شوند، مشاهده می شود که از این محل ها فقط به عنوان یک قاب بصری جذاب استفاده شده است، بی آنکه ارتباطی واقعی بین فضای برنامه و محتوای آن برقرار باشد. در چنین برنامه هایی، گویی حرم تنها نقش یک پس زمینه تزئینی را ایفا می کند و محتوای برنامه بدون توجه به مفهوم خاص این مکان ها، بازهم در همان قالب های مرسوم و خطابه ای ارائه می شود. برخی برنامه ها از فرصت حضور در این فضاها بهره برده و توانسته اند مفاهیم دینی را با بهره بردن از محیط حرم، به گونه ای عمیق تر و تأثیرگذارتر منتقل کنند. در این برنامه ها، ارتباط معناداری بین محتوا، نحوه اجرا و فضای معنوی حرم به وجود آمده و مکان برنامه نه فقط پس زمینه ای زیبا، بلکه قسمتی از پیام برنامه بوده است. برنامه های استودیویی و محتوای عمیق تر دینی در نقطه مقابل برنامه های تولیدشده در حرم های مطهر، برخی برنامه های رمضانی در استودیوهای تلویزیونی ضبط شده و از امکانات بصری و فنی برای جلب توجه مخاطب استفاده می نمایند. در این برنامه ها، دکور، نورپردازی، استفاده از جلوه های ویژه و حتی استفاده از مهارتهای جدید رسانه ای می تواند به غنای بصری برنامه کمک نماید. اما نکته مهم این است که تعدادی از این برنامه ها، با وجود نبود یک پس زمینه مذهبی واقعی، توانسته اند از نظر محتوایی موفق تر از برنامه هایی باشند که در اماکن مذهبی تولید شده اند. یکی از خاصیت های مثبت این برنامه ها، امکان برنامه ریزی بهتر برای گفتگوهای عمیق و مباحث تحلیلی است. در برنامه های استودیویی، امکان گفتگوهای آزاد، دعوت از کارشناسان مختلف، استفاده از مستندات و استفاده از روش های روایی متنوع وجود دارد. این امر موجب می شود که محتوای این برنامه ها از سطح فراتر رفته و جنبه تفکر برانگیزتری پیدا کند. سرگرمی در برنامه های رمضانی: ضرورت یا چالش؟ یکی از مهم ترین چالش های برنامه سازی مذهبی در ماه رمضان، توازن میان محتوای دینی و عناصر سرگرمی است. رسانه ها برای جذب مخاطب، ناگزیر به استفاده از مهارتهای جذاب سازی محتوا هستند. به این جهت، در خیلی از برنامه های رمضانی، استفاده از عناصر سرگرمی مانند مسابقات، طنز، نمایش های نمایشی و اجرای هنری بچشم میخورد. برمبنای نظریه «اقناع» کارل هاولند، پیام های رسانه ای زمانی بیشترین تأثیر را دارند که نه فقط از نظر محتوایی غنی باشند، بلکه از نظر شیوه ارائه نیز جذابیت کافی داشته باشند. در سالیان اخیر، برخی برنامه های رمضانی با بوجودآوردن بخش های سرگرم کننده توانسته اند مخاطبان بیشتری جذب نمایند، اما در بعضی موارد، این جنبه های سرگرمی چنان بر محتوای دینی غلبه یافته که اصل برنامه از هدف اولیه خود فاصله گرفته است. بعنوان مثال، برخی برنامه های گفتگو محور که در آنها چهره های شناخته شده فرهنگی و هنری حضور دارند، به سبب لحن صمیمی و فضای غیررسمی خود توانسته اند مخاطبان زیادی جذب نمایند. اما در مواردی نیز دیده شده که این برنامه ها بیش از اندازه بر جنبه های غیرمذهبی متمرکز شده و از هویت رمضانی خود فاصله گرفته اند. نمونه های موفق استفاده از حرم و استودیو در برنامه های رمضانی با بررسی نمونه های مختلف برنامه های رمضانی، می توان به تفاوت های مهم در روش استفاده از فضاهای مذهبی و استودیویی پی برد. برخی برنامه ها که در حرم های مطهر ضبط شده اند، توانسته اند با بهره بردن از فضای معنوی این اماکن، تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطبان داشته باشند. به عنوان نمونه برنامه «پناه» شبکه دو سیما که در زمان افطار از حرم مطهر امام رضا (ع) پخش گردید. بجای استفاده از گنبد و حرم به عنوان یک قاب تصویر پس زمینه؛ در بخش های مختلفی با بهره گیری از حضور مجری در صحن و رواق در ارتباط های زنده در بین مردم، استفاده از دوربین های مختص برنامه برای ارائه قاب های تصویری نمای نقطه نظر در بین مردم و ایجاد حس حضور برای بیننده، بصورت زنده توانست حرم را به یک عنصر فعال و حاضر در برنامه تبدیل کند. در مقابل، برخی برنامه های استودیویی، مانند برنامه «محفل» که در زمان افطار از شبکه سه سیما پخش شد؛ با وجود نداشتن پس زمینه مذهبی (اجرا در حرم های مطهر) به سبب غنای محتوایی و استفاده از مهارتهای رسانه ای مناسب، توانست دو عنصر محتوا و جذابیت را بصورت همزمان ارائه نماید. بطوریکه تمام بخش های برنامه مربوط به تلاوت یا تفسیر و یا قصه های مربوط به قرآن بود اما مخاطب باز هم مشتاق تماشای قسمت های بعدی و بخش های دیگر برنامه است. برنامه های تلویزیونی ماه رمضان، چه در فضای حرم های مطهر و چه در استودیو، زمانی موفق خواهند بود که میان فرم، محتوا و نیازهای مخاطب تعادل برقرار کنند. استفاده از اماکن مذهبی به عنوان پس زمینه بصری، تنها در صورتی باارزش است که با محتوای مناسب همراه شود. از طرف دیگر، برنامه های استودیویی نیز می توانند در صورت داشتن محتوای تفکر برانگیز و شیوه ارائه جذاب، تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند. همین طور خروج از کلیشه های رایج و استفاده از شیوه های نوآورانه در ارائه پیام های معنوی سبب می شود تا این برنامه ها بتوانند تأثیری ماندگار در ذهن و دل مخاطبان ایجاد کنند.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان کاراموند در مورد این مطلب