نگاهی تحلیلی به اشك ها و لبخندهای هنرمندان؛
پرتره هایی که مالیخولیا روایت می کنند
به گزارش کاراموند، نمایشگاه چشم در چشم شامل آثار هنری برجسته از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران است؛ آثاری که همیشه مورد توجه هنرمندان، محققان و حتی مردم بوده است.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-آزاده فضلی؛ آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران همیشه مورد توجه محققان، هنرمندان، دانشجویان و علاقه مندان به هنر بوده است، چونکه در زمره ناب ترین و بی نظیرترین آثار هنر معاصر و مدرن جهانی بشمار می رود. موزه هنرهای معاصر تهران مالک یکی از ۵ تا ۱۰ مجموعه مهم هنر نوگرا در دنیاست. این موزه دارای آثار مهمی از جنبش های اکسپرسیونیسم انتزاعی، پاپ آرت، مینی مالیسم، مفهومی و فوتورئالیسم بوده و همینطور گنجینه ای غنی از آثار پرتره جهان از نقاشی و عکاسی گرفته تا مجسمه را شامل می شود.
از اواسط مهر، پرتره های گنجینه موزه به تماشا گذاشته شده اند و این فرصت کم نظیر دست داده است تا یکی از مخاطبان این آثار باشیم؛ آثاری که دیدن آنها شاید چند سال یک مرتبه میسر شود. آن ری دو تولوز لوترک، پابلو پیکاسو، ونسان ونگوگ، اندی وارهول، آلبرتو جاکومتی، جیمز انسور، ادوارد مونه، جیم داین، ژان دوبوفه، رابرت راشنبرگ، فرنان لژه، خوان میرو، کمال الملک، بهمن محصص، مارکو گریگوریان، محمود جوادی پور، احمد اسفندیاری، ژازه تباتبایی، کامبیز درم بخش، غلامحسن نامی، مهدی سحابی، فرشید ملکی، کوروش گلناری بعضی از هنرمندانی هستند که آثار پرتره آنها روی دیوار موزه هنرهای معاصر تهران رفته است.
مروری بر پرتره نگاری از ۳ هزار سال پیش از میلاد تا هوش مصنوعی قرن حاضر
این نمایشگاه با عنوان «چشم در چشم» تا ۲۷ آبان در موزه هنرهای معاصر برقرار است. در شروع ورود، می توانید با توضیح نمایشگاه گردان در رابطه با اهداف برگزاری این نمایشگاه آشنا شوید. در متن بیانیه به قلم جمال عرب زاده آمده است: «تصویری حاوی بازنمایی خصوصیات فردی سوژه این عمومی ترین تعریف عرضه شده از یک پرتره است. در حالیکه تاریخ پرتره نگاری مشتمل بر مفاهیمی فراتر از آن است در واقع پرتره یکی از عمومی ترین و قدیمی ترین اشکال تصویری است که خاستگاه آنرا میتوان تا تمدن های اولیه دنبال کرد. نخستین ارجاعات بصری پرتره، عموماً کارکردی نمادین داشتند، یعنی از همان اول پرتره بر چیزی ورای ظاهر سوژه اش دلالت می کرد. تجلی ملموس یک خدای باستانی یا نمادی از یک حکمران خیلی زود ارتباط بین این ژانر تصویری و بازنمایی قدرت در جامعه آشکار و در تمدن هایی مانند مصر و یونان به صورتی گسترده به کار گرفته شد. همینطور کشف گستردگی ابعاد جایگزینی در پرتره امکان گسترش این قدرت نمادین را به عرصه ای فراتر از حیات سوژه یعنی مرگ مهیا ساخت بنابراین سبب شد تا برای قرن ها پرتره ها قدرت نمادین مردگان را برای زندگان نمایندگی کنند با اینکه آغاز این کار کرد پرتره از دوران باستان بود اما در انتها قرون وسطی و به واسطه پذیرفته شدن شمایل های مقدس (آیکن) در مسیحیت به اوج خود رسید؛ هر چند این جنبه گرایش به فردگرایی را در پرتره کم رنگ تر کرد.
جهان پنهان روح سوژه این نمایشگاه با ارجاع به برخی از مفاهیم دخیل در پرتره نگاری منتخبی از آثار پرتره هنر مدرن و معاصر ایران و جهان متعلق به گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران را به نمایش می گذارد
بازگشت باردیگر به فردگرایی که ثمره اومانیسم دوران رنسانس بود جان جدیدی به پرتره نگاری بخشید. نمایش فردیت در خصوصیات ظاهری سوژه در پرتره نه تنها مدیون تغییر نگاه به انسان بلکه مرهون ابداع روشهای فنی تصویری بخصوص در شمال اروپا بود. بعضی از این ابداعات تصویری شامل رنگ روغن و ابزارهای اپتیکی مانند اتاق تاریک بود؛ امری که در قرن هفدهم به دوران شکوه پرتره نگاری با هنرمندانی مانند روبنس، ولاسکز و رامبراند ختم و باعث شد تا پرتره جایگاه مهمی در بین دیگر ژانرهای نقاشی در آکادمی پیدا کند. ابداع عکاسی در نیمه اول قرن نوزدهم با اینکه سبب شد تا پرتره بازنمایانه به تدریج از نقاشی به عکاسی مهاجرت کند اما هم زمان نقاشان پرتره را به کاوش در مسیری جدید واداشت. جهان پنهان روح سوژه این نمایشگاه با ارجاع به برخی از مفاهیم دخیل در پرتره نگاری منتخبی از آثار پرتره هنر مدرن و معاصر ایران و جهان متعلق به گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران را به نمایش می گذارد.»
در ادامه در همان دیوار ابتدایی موزه، سیری تصویری از تحولات هنری و مفهومی پرتره به معرض نمایش گذاشته شده تا مخاطبان با ذهنی آشنا وارد نمایشگاه شوند. این مسیر تحول از ۳۰۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد تا ۲۰۲۳ میلادی روی دیوار با تصاویری از همان دوران قابل مشاهده می باشد.
در دوران باستان ساخت پیکره ها، ماسک ها و نشان های مقابر رواج زیادی داشته و هنرمندان با به کارگیری الگوهای طبیعت گرایانه و انتزاعی مرسوم در هر منطقه بر آن بودند تا حد اعلی، شکوه و اقتدار پادشاهان را در مقابل دشمنان به نمایش بگذارند.
پیکره ناتمام «نفرتیتی همسر آخناتون پادشاه مصر» اثر توتموس در صد سال پیش از میلاد همچون این آثار است. نفرتیتی در دوران فرمانروایی شوهرش زنی متنفذ بود و تصویرش به تعدد در تزئینات معابد در ابعادی هم اندازه شوهرش به چشم می خورد این پیکره همانند دیگر پیکره های فراعنه ابزاری در خدمت پروپاگاندای اقتدار و شکوه حکومت مصر آن دوران بوده است.
در قرون وسطی، مسیحیت با جایگزینی شمای مقدس (آیگون) به جای تصاویر بت پرستانه سبب گسترش آیگونوگرافی مذهبی و افول پرتره شخصی شد. در جنبش شمایل شکنی؛ لئون سوم امپراطور بیزانس آیگون مسیح و مریم مقدس را ممنوع اعلام نمود. اما بعدها، نقاشی هایی از حضرت مسیح (ع) کاربرد داشت؛ این نقاشی ها در شورای کلیسایی دوم نیقیه (ایزنیک) بین ۲ کلیسای ارتدکس شرقی و کلیسای کاتولیک رم استفاده و تقدیس شمایل را که بر پایه قوانین امپراتوری روم شرقی ممنوع شده بود، احیا کرد.
در قرن سیزدهم، در رنسانس، تغییرات در پارادایم های فکری نقش حامیان هنری و نمایش فردیت باعث شد تا پرتره از حوزه دین خارج و بعنوان یک سبک هنری مستقل مطرح شود. در این دوره نقش هنرمند و رابطه او با سوژه پرتره پررنگ تر شد.
در قرن شانزدهم، هنرمندان چهره نگار به استفاده از ابزارهای اپتیکی همچون «اتاق تاریک» روی آوردند. قرن هفدهم اما، دوران طلایی پرتره نگاری درباری در اروپای مرکزی بشمار می رود. سفر وان دایک به انگلستان و ظهور مکتب جدید پرتره در دربار چارلز اول هم حاصل این دوره است.
قرن بیستم شاهد شروع جنبش های آوانگارد در هنر مدرن مانند اکسپرسیونیسم کوبیسم، فویسم و … بودیم. از همان سالهای نخستین قرن بیستم، میتوان به نقاشی های دوشیزگان آوینیون توسط پابلو پیکاسو اشاره نمود. دهه ۱۹۶۰ اما افول هنر انتزاعی و ظهور جنبش های جدید مانند نلو دادا، نئورئالیسم، هنر مفهومی، فلوکسوس، پاپ آرت و … است.
در آغاز قرن جدید، این تحولات سیر صعودی تری می گیرند تا جایی که عرضه نخستین سرویس هوش مصنوعی برای عامه، کلیه قواعد نقاشی و تصویرسازی برای پرتره نگاری را تحت الشعاع قرار می دهد.
جهان پیچیده تخیلات و روان هنرمندان بر بوم
پس از گذر این دیوار تاریخی، به بخش های مختلف نمایشگاه «چشم در چشم» وارد می شوید که شامل به ترتیب؛ «روان و پرتره»، است. در قسمت «روان و پرتره» آثاری از بهمن محصص، فرانسیس بی کن، فرنان لژه، فرشید ملکی، سالوادور دالی، دیوید هاکنی، آلبرتو جاکومتی و ژان دوبوفه به معرض نمایش گذاشته شده است. جالب است که ۲ مجسمه «زن ایستاده» و «مرد رونده» از آلبرتو جاکومتی که پیش از این در فضای موزه جانمایی شده بود، هم در این بخش از نمایشگاه، به آن پیوسته است. اثر «سر یک مرد» از بهمن محصص
بهمن محصص هنرمند نقاش و مجسمه ساز آوانگارد و مدرنیست ایرانی است که با مجسمه ها و نقاشی هایی که از انسان ها، حیوانات و موجودات اساطیری با بدن ها و چهره های از ریخت افتاده شناخته می شود. در نمایشگاه «چشم در چشم» ۲ اثر نقاشی و چاپ از بهمن محصص جلوه می کند که اثر «سر یک مرد ۲» در شروع ورود به موزه هنرهای معاصر تهران و در قسمت «روان و پرتره» جانمایی شده است. از محصص، یک مجسمه فیگوراتیو با عنوان «مرد نی لبک زن» هم در گنجینه موزه نگهداری می شود.
در توضیح بخش «روان و پرتره» آمده است: «در بخشی از اسطوره پسوخه (روان) و اروس (خدای عشق)، عاشق جوان بر پرتره معشوق از دست رفته اش می گرید. این صحنه تمثیلی که رابطه روان فرد، تصویر او و احساسات (عشق و اندوه درونی اش) را عرضه می کند، دور از حقیقت نیست اگر رابطه بین روان و پرتره فرد را همچون این داستان به دوران قبل از باستان ارجاع دهیم. امروزه می دانیم که پرتره نسبتی ناگزیر با درونیات سوژه برقرار می کند اما تا اواخر قرن نوزدهم بین حالات ذهنی سوژه و ظاهر او ارتباطی مکانیکی فرض می شد. در این زمان دوشن دو بولونی تجربیاتی را برای فهم درونیات انسان از راه مطالعه فیزیونومی چهره فرد انجام می داد. اثری از فرانسیس بی کن
او معتقد بود که این خصوصیت های ظاهری مبین صفات درونی و روحی فرد هستند. برای همین با تحریک الکتریکی عضلات صورت تلاش در شبیه سازی این حالت داشت. با تغییر پارادایم و ظهور روانشناسی مدرن در شروع قرن بیستم روان افراد بر خلاف گذشته از درون به بیرون مورد مطالعه قرار گرفت. فروید معتقد بود که ارتباط مستقیم و ساده ای بین ظاهر فیزیکی و شخصیت وجود ندارد و بخش اعظم رفتار و حالات انسان توسط نیروهای ناخودآگاه هدایت می شود. این دیدگاه در سطحی گسترده هنرمندان مدرن را به کشف جنبه های روانی و عاطفی درون انسان ترغیب کرد. در نقاشی توجه به لایه های درونی و روان شناختی انسان جایگزین نمایش ظاهر بیرونی و بازنمایی وضعیت اجتماعی سوژه ها شد. اکسپرسیونیست ها با رنگ و فرم های اغراق آمیز احساسات درونی سوژه را برجسته تر می کردند و سوررئالیست ها با رجوع به مهم ترین مفهوم فرویدی یعنی ناخودآگاه به جهان پیچیده تخیلات فرد پرداختند. به این نحو هنرمندان قصد داشتند بازی پیچیده بین ذهن و ناخودآگاه را در پرتره فرد آشکار کنند.» تابلوی «پروانه ها در عالم ضد ماده» از سالوادور دالی
یکی از برجسته ترین هنرمندان این بخش، سالوادور دالی هنرمند سوررئالیست است که تابلوی «پروانه ها در عالم ضد ماده» از مجموعه «کیهان» او که در سال ۱۹۷۴ خلق شده، روی دیوار دیده می شود. تکنیک این تابلو، درای پوینت (اچینگ) و چاپ برجسته روی لیتوگرافی است که در دوره خود کم نظیر است. دالی، یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان سوررئال است که به کاوش در تصاویر ناخودآگاه شهرت داشت؛ همچنان که در تابلوی «پروانه ها در عالم ضد ماده» او هم مشهود است.
پایان بخش «روان و پرتره»، مجسمه غول پیکر ژان دوبوفه با عنوان «فرصت طلب» از مجموعه «هیئت نمایندگان» متعلق به سال ۱۹۷۶ و تکنیک این اثر رنگ اپوکسی روی پلی اورتان است. دوبوفه که شخصیتی تأثیرگذار در نقاشی مدرن فرانسه و یکی از مبتکرترین نقاشان قرن بیستم است، در هنر چیدمان، مجسمه سازی، لیتوگرافی و نوشتن سرآمد بود. این مجسمه از دوبوفه، آرت بروت یا هنر خام یا هنر بیرونی نامیده می شود؛ در این نوع کار، هنرمند از مواد غیر هنری مانند آسفالت بطری های شکسته و گرافیتی برای ساخت بهره برده است. مجسمه غول پیکر ژان دوبوفه با عنوان «فرصت طلب»
خودنگاره هایی از ادوارد مونش و جیم دایت تا مهدی ویشکایی و احمد اسفندیاری
در ادامه نمایشگاه، پیش از ورود به گالری یک موزه هنرهای معاصر تهران، بیانیه بخش «خودنگاره من در آینه دیگری» دیده می شود. در این بخش آثاری از کمال الملک، احمد اسفندیاری، ادوارد مونش، ماکس بکمن، مهدی ویشکایی و جیم داین دیده می شود. شاید آشناترین تابلوی این بخش متعلق به محمد غفاری یا کمال الملک باشد.
خودنگاره از دوران رنسانس بعنوان یکی از اشکال مهم بیان هنری شناخته می شود؛ باآنکه خودنگاره های اولیه بیشتر به نمایش مهارت فنی موقعیت اجتماعی یا عمق فکری هنرمندان می پرداختند، در قرن های بعد خودنگاره به ابزاری هنری برای کاوش هویت شخصی تبدیل شد. ظهور روانشناسی مدرن در اوایل قرن بیستم، خودنگاره را به فرم جدیدی از بیان روان شناختی بدل کرد. هنرمندان از خودنگاره بعنوان رسانه ای برای نمایش و واکاوی درونی ترین افکار، ترس ها و خواسته های خود استفاده کردند؛ بدین سان خودنگاره به آینه ای از روان هنرمند تبدیل شد که لایه های ناخودآگاه آنها را نمایان می ساخت؛ مفهومی که به باور فروید، تمایلات و تعارضات پنهان انسان را جهت می دهد. بخش آثار خودنگاره در نمایشگاه و اثر جیم داین در مرکز دیوار
خودنگاره از دوران رنسانس بعنوان یکی از اشکال مهم بیان هنری شناخته می شود؛ باآنکه خودنگاره های اولیه بیشتر به نمایش مهارت فنی موقعیت اجتماعی یا عمق فکری هنرمندان می پرداختند، در قرن های بعد خودنگاره به ابزاری هنری برای کاوش هویت شخصی تبدیل شد
همچنین خودنگاره مدیون توسعه تکنیکی آینه ها است؛ مسئله ای که سبب تفاوت خودنگاره و دیگر تصاویر می شود، خودنگاره تصویری است که در آن سوژه بیننده با مبحث مشاهده شده هم پوشانی دارد و منشاء این هم پوشانی آینه است، مفهومی بنیادی در شکل گیری هویت «خود» از منظر ژاک لاکان. او نشان داد که چگونه بازشناسی خود در مرحله آینه ای بعنوان تجربه بنیادین «من» اهمیت پیدا می کند. کودک زمانیکه تصویر یکپارچه خویش را در آینه می بیند، برای اولین بار احساس هویت را تجربه می کند و ذهنیت چند پاره اش در چارچوب یک من منسجم، شکل می گیرد.
اما تنش بین خودِ ادراک شده (تصویر) و خودِ واقعی محرکه تغییرات دائمی هویت خواهد شد؛ چیزی که اغلب در خودنگاره در جریان است. هنرمند با تصویر خود روبرو شده و با هویت خویش درگیر می شود، عمل نقاشی کردن «خود» می تواند بعنوان کاوشی در این تنش دیده شود؛ میان آن چه هنرمند از خود درک می کند و آن دیگری که از راه تصویرش به دنیا عرضه می دهد. امروزه و به مدد دسترسی همگانی به تکنولوژی دیجیتال شاهد انفجار سلفی ها هستیم. چیزی که لزوم این سوال را دوچندان می کند که تصویر واقعی ما از «خود» چیست؟
مالیخولیایی از جنس هنر و اشک های پیکاسو و درم بخش
در انتهای گالری یک و راهروی ورودی به گالری دو، بخش «پرتره و مالیخولیا» شروع می شود که در این بخش، با پرتره هایی متفاوت؛ گیج، خیره و تاحدودی افسرده مواجه می شویم. باآنکه واژه «مالیخولیا» به وضعیت سلامت روانی فرد اشاره دارد اما از دیر باز بعنوان وضعیت ذهنی خاص افراد برجسته مانند فیلسوفان و هنرمندان شناخته می شد؛ وضعیتی که در ارتباط با خلاقیت ذهنی درنظر گرفته می شود. جایگاه ویژه مالیخولیا در تاریخ هنر، مدیون همین پیوند است. از دوران رنسانس مالیخولیا بعنوان مبحث نقاشی در چارچوب پرتره های فردی به تصویر کشیده شده است. تابلوهای پابلو پیکاسو؛ «ژاکلین با سربند» و «یک زن»
این پرتره ها معمولا چهره هایی غمگین و متفکر را نشان می دهند که بازتابی از تضاد میان خلاقیت و افسردگی بود. آیکونوگرافی مالیخولیا در نقاشی اغلب شامل عناصری نمادین و تکراری می باشد. این عناصر به صورت کلی شامل اشیا و فضاهایی هستند که احساس سکون و تعمق را نمایش می دهند. بعضی از این عناصر عبارتند از فیگورهای انسانی نشسته با دستی زیر چانه و نگاهی خیره، ابزارهای علمی یا هنری بعنوان نمادهایی از خلاقیت و تفکر جمجمه که نشانه گذر زمان و فناپذیری انسان است و همانند نقاشی های وانیتاس، پوچی و بیهودگی را تداعی می کند.
در بین آثار این بخش، میتوان به اثر «زندانی» کامبیز درم بخش و ۴ تابلوی «زن گریان» اثر پابلو پیکاسو اشاره نمود. تابلوی متعلق به معصومه مظفری در قسمت «پرتره و مالیخولیا»
در دوران مدرن ایده انسان از کمال آگاهی به نقصان خود و تلاش ناامیدانه اش برای فرار از حقیقت به مفهوم مالیخولیا پیوست و نمادی از اضطراب و بیگانگی انسان مدرن با جهان اطرافش شد که این مفاهیم به صورتی رمزآلود وارد نقاشی قرن بیستم شدند و همچنان هنرمند به واسطه جایگاه خود بعنوان یک شخص برجسته و انعکاسی از جامعه نمونه بارز یک سوژه مالیخولیایی شمرده می شود.
پرتره هایی که تاریخ را روایت می کنند
در ادامه، به بخش «پرتره نگاری تاریخی» می رسیم که آثاری از آلبرتو جاکومتی، کمال الملک و ادی ناوارو دیده می شوند. یک تابلوی نقاشی و یک مجسمه نیم تنه از آلبرتو جاکومتی، تابلوی «کمال الملک» از صنیع السلطان، اثر «آقای پله، شما یک هنرمند هستید» از مایک گورمن، تابلوی «ناصرالدین شاه» اثر کمال الملک که در سال ۱۳۰۹ ترسیم شده، پرتره «گاندی» از کوروش شیشه گران و تابلوی «اوگوست رودن» از آن ری بک، از آثار این بخش است. تابلوی «ناصرالدین شاه» اثر محمد غفاری (کمال الملک)
تابلوی «ناصرالدین شاه» اثر کمال الملک یکی از آثاری است که مرمت شده است و جای گلوله ها روی آن تاحدودی مشخص است. اثر هایپر رئال «آقای پله، شما یک هنرمند هستید» از مایک گورمن
از ابتدای تاریخ، تصاویر پرتره به شخصیت های خاصی اختصاصی داشت که عموماً دارای ابعادی اجتماعی بودند. این افراد یا دارای جایگاه سیاسی و مذهبی بودند یا به علم و هنر اشتهار داشتند. کارکرد پرتره برای نمایش جایگاه اجتماعی افراد، سبب رشد نوعی آیکونوگرافی در این تصاویر شد. این آیکونوگرافی مواردی همچون ژست سوژه نحوه قرار گرفتن وی در تصویر جزئیات در ارتباط با البسه و تزیینات همینطور صحنه ای که در آن حضور دارد را در برمی گرفت. پس از قرون وسطی و به واسطه گسترش تجارت، سطوح دیگری از اجتماع در کنار سلاطین و بزرگان مذهبی به قدرت و ثروت دست یافته و امکان حضور در تصاویر نقاشی را یافتند در این زمان بازنمایی روایتهای مذهبی بهانه ای بود که این حامیان هنری نوظهور در یک صحنه مقدس حضور پیدا کنند، به تدریج پرتره رسمی افراد به شکل ژانری مستقل درآمد و در دوران اوج خود این تصاویر از لحاظ اندازه و ترکیب از قالب های خاصی پیروی می کردند. تندیس فلزی «درویش خان» اثر علی بیگی پرست
پرتره ها با آغاز مدرنیسم، نه تنها دیگر به تجلیل از جایگاه یک شخصیت تاریخی نمی پرداختند بلکه گاه با نوآوری های جسورانه زیبایی شناختی آنان را به سخره می گرفتند با آغاز مدرنیسم و شکسته شدن قواعد سخت گیرانه در ارتباط با بازنمایی اطوارهای تصنعی در پرتره های رسمی و خشک درباری، جای خویش را به نمایشی خام دستانه اما صادقانه از سوژه ها داد. نقاشان مدرن شیوه بازنمایی چهره های تاریخی را باز تعریف کرده و دقت واقع گرایانه را با سبک های انتزاعی و بیان گرایانه جایگزین کردند. این چهره ها تصاویری بودند که روح یک عصر را با تمامی تنش ها و تمایلاتش به تصویر می کشیدند. پرتره ها نه تنها دیگر به تجلیل از جایگاه یک شخصیت تاریخی نمی پرداختند بلکه گاه با نوآوری های جسورانه زیبایی شناختی آنان را به سخره می گرفتند.
در ادامه این بخش با تصاویر پرتره از چند هنرمند برجسته ایرانی و جهانی مواجه می شویم که توسط ادی و نانا ناوارو ثبت شده اند. ادی ناوارو عکاس و مجموعه دار به همراه همسرش نانا، از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میلادی به نقاط مختلف دنیا سفر کردند و توانستند بیشتر از ششصد عکس از چهره های هنری قرن بیستم را ثبت کنند. پرتره های سالوادور دالی، اندی وارهول، رنه ماگریت و پابلو پیکاسو در کنار برخی هنرمندان ایرانی پیشرو آن زمان همچون حسین زنده رودی، پرویز تناولی و بهمن محصص از این دسته هستند که پرتره های سالوادور دالی، بهمن محصص، پرویز تناولی، رنه مگریت و مارسل دوشان در نمایشگاه دیده می شوند. عکس های ادی ناوارو از بهمن محصص، سالوادور دالی و...
ادی ناوارو به سبب شناخت هنرمندان و ارتباط دوستی با بعضی از آنها توانست پرتره هایی ثبت کند که قابلیت خوانش با شخصیت فردی و حرفه ای هنرمند دارد. او بی گمان یکی از مهم ترین عکاسان پرتره قرن بیستم شمرده می شود که توانسته با عکس هایش ما را در شناخت کم نظیری که از هنرمندان داشته است، شریک کند؛ شناختی که با دیدن اثر یا خواندن زندگی نامه و سبک زندگی آنان به دست نمی آید. اثر اندی وارهول
تقابل معاصر میان سوژه و ابژه در پرتره هایی از زنان
بخش بعدی در نمایشگاه «چشم در چشم»، بخش «پرتره زن؛ سوژه یا ابژه؟» است و پرتره های مشهور و نام آشنایی را روی دیوار و به شکل مجسمه و تندیس می بینیم. در تاریخ پرتره نگاری هنرمندان بر مبنای انتظارات اجتماعی و شیوه های هنری، مواجهه متفاوتی با سوژه های زن و مرد خود داشته اند؛ امری که حاکی از اهمیت نقش جنسیت در ژانر پرتره نگاری است و شامل ۲ بعد می شود؛ اول، جنسیت هنرمند و دوم، جنسیت سوژه. خیلی از هنرمندان زن تا قبل از قرن بیستم، پرتره نگار بودند؛ بر مبنای آداب اجتماعی که از این زنان طبقه متوسط انتظار میرفت تا وقت خویش را در خانه سپری کرده و به خلق پرتره هایی از نزدیکان خود بپردازند، با درنظر گرفتن جایگاه پایین پرتره در میان ژانرهای هنری در این زمان این مسئله می تواند نمودی از تمایز سنتی میان توانایی های هنرمندان زن و مرد در تاریخ هنر باشد. از بعد دیگر از دوران باستان، زنان در خیلی از پرتره ها در نقش هایی چون الهه ها، شخصیت های تاریخی مانند ملکه ها یا آیکون های مذهبی همچون مریم مقدس تصویر شده اند اما پیشینه تمایل به نگاه تمثیلی به زنان به قرن های پانزدهم و شانزدهم میلادی در ایتالیا بر می گردد؛ دورانی که توجه به جایگاه و شخصیت زنان در خلق پرتره به نفع ایده انتزاعی زیبایی کنار رفت. این وضعیت در خود نگاره ها تا قرن های هفدهم و هجدهم ادامه داشت زمانیکه بعضی از هنرمندان زن به نقش خود در اجتماع در مقام یک نقاش هم تاکید نمودند.
مطرح شدن نظریه نگاه خیره مردانه در اواسط دهه ۷۰ در قرن بیستم جایگاه زنان را در تاریخ هنر بعنوان ابژه های میل، مورد نقد جدی قرار داده است. ارتباط این مفهوم با نظریات روانکاوی مؤخر و بخصوص بازاندیشی مفهوم دیگری نقش برجسته ی در ارزیابی جایگاه زنان در حیطه هنر داشته است؛ امری که میتوان آنرا در تقابل معاصر میان سوژه و ابژه مشاهده کرد. تابلوی «سیرک» اثر ژرژ روئو
از جمله آثاری که در این بخش از نمایشگاه «چشم در چشم» به نمایش درآمده، میتوان به اثر «الهه قرون» از کوروش گلناری، تابلویی از مجموعه «زندگی قدیسین» اثر آر بی کیتای، تابلوی «طره مو بر پیشانی» اثر هانری دو تولوز لوترک، اثر «ترینیداد فرناندز» از کیس وان دونکن، پرتره «ژاکلین با سربند» و «یک زن ۲» از پابلو پیکاسو، پرتره «مریلین مونرو» و «ژاکلین کندی شماره ۲» از اندی وارهول که با تکنیک چاپ دستی کار شده، تابلوی «بانوی ایرانی؛ بازگشت از تاهیتی» از آن ری ماتیس، تابلوی «سیرک» اثر ژرژ روئو و اثری جالب توجه از ناصر اویسی اشاره نمود. پرتره یک زن اثر ناصر اویسی
در گالری ۵ که بخش پایانی نمایشگاه «چشم در چشم» به حساب می آید، آثاری متفرقه پرتره از برخی هنرمندان که در سبک های مختلفی همچون کلاژ و پاپ آرت است، دیده می شود. از آیدین آغداشلو چند اثر در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران موجود است اما در این بخش نمایشگاه، اثری از او که تصویری از ساندرو بوتچلی است، روی دیوار قابل تماشاست.
اثری از بهمن محصص با عنوان «جت سوسایتی ۱» دیده می شود که یکی از نقاشی های معروف او به شمار می آید. تابلویی از علی اکبر صادقی
همچنین اثری از علی اکبر صادقی در این بخش روی دیوار است که یکی از نقاشی های سوررئال این استاد و چهره ماندگار هنری است. شیوه کار صادقی نوعی سوررئالیسم ایرانی است، چونکه بر مبنای شیوه نقاشی سنتی و قهوه خانه ای بنا شده است و در نقاشی هایش از اساطیر و فرهنگ ایرانی و برخی المان های مذهبی بهره می گیرد. در خیلی از کارهای او، حضور یک یا چندین سلحشور چشم گیر است که بعضی از این جنگاوران چهره خود علی اکبر صادقی را دارند، گویی که خودنگاره ای از هنرمند است. این هنرمند در فیلم مستند «رخ» که پرتره ای از زندگی اش است، گفته بود که این سلحشوران را در خواب می بیند و گاهی خود هم با آنها به جنگ می پردازد، بنابراین است که خشونت برخی آثار زیاد است.
همچنین، ۲ بخش پایانی نمایشگاه، «اتاق تاریک و تاریخ پرتره نگاری» و «اتاق روشن و ابزاری در خدمت دقت» را به نمایش گذاشتند که می توانید به شکل زنده از این ۲ اتاق بهره برده و خلق پرتره را تجربه کنید.
منبع: كاراموند
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب